خسووف اصلاحات

سید محمد خاتمی به سالنامه اعتماد گفت؛
اصلاحات به رغم فضاسازی های تبلیغات رسمی نیرومندترین گفتمان است
در موضوع هسته یی تلاش های کم ادعای سال های پیش به نتیجه رسیده است
مشکل هسته یی با هیاهو و ادعا رفع نمی شود
راه های کم هزینه تری برای حل مساله هسته یی وجود دارد

گفتگوی داغ سید محمد خاتمی رئیس جمهور اسبق ایران
را در مورد انرژی هسته ای با خبر نگار سالنامه اعتماد
در

ادامه مطلب بخوانید.....

گفت و گو؛کریم تابش گزارش؛بنفشه طهماسبی

این بهار که از راه برسد، برای اهل سیاست و کیاست یادآور روزهایی است که عصری نو در تاریخ سیاسی ایران متولد شد. این بهار که از راه برسد لحظه شمار تاریخ یک عدد دیگر بر شمارگان عمر اصلاحات می افزاید و کودک اصلاحات باید یازده شمع به یاد تولد جنبشی که در دوم خرداد 76 «جنبش اصلاح طلبی» نام گرفت بیفروزد. این بهار که از راه برسد یازده سال از آن روز که «سیدمحمد خاتمی» پا به کارزار انتخابات ریاست جمهوری گذاشت و نتیجه رقابتش در این میدان 20 میلیون رای به اصلاحات شد، خواهد گذشت. انگار همین دیروز بود که رئیس کتابخانه ملی ایران، وزیر مستعفی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قدم به نهاد ریاست جمهوری گذاشت. انگار همین دیروز بود که او برای دومین بار کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری شد و با چشمانی اشک آلود زمزمه کرد؛ «آمده ام با تکیه بر همان عهد پیشین» و گویا همین دیروز بود که با جمله «استاده ام چو شمع، نترسان ز آتشم» نامش را در فهرست کاندیداهای ریاست جمهوری ثبت کرد. حال این بهار که از راه برسد، دو سال و اندی است که همچون سال های حضورش در کتابخانه ملی ایران در بنیاد باران خلوت گزیده و گاه و بیگاه میزبان خبرنگاران و روزنامه نگارانی است که هشت سال دولت اصلاحات را پا به پای او برای تاریخ روایت کردند. می گوید شاید روزی خاطراتش را برای تاریخ به رشته تحریر درآورد و ناگفته ها را بر زبان کتاب جاری سازد. این را بارها در جمع همان روزنامه نگاران و خبرنگارانی که سال ها همراه او در حیاط سبز دولت حضور یافتند و از او درباره همه جا و همه چیز پرسیدند، گفته است. شاید روزی ناگفته هایش را بر صفحات کتاب خاطراتش حک کند و به تماشای چهره قضاوت ایرانیان بنشیند؛ قضاوت بر آنچه در آن هشت سال بر او گذشت و او دید و شنید و گاه زبان به شکایت گشود. قصه آغاز جنبش اصلاح طلبی ایران هرچند در دوم خرداد 76 کلید خورد، اما باید حکایت را از آن روزی آغاز کنیم که «سیدمحمد خاتمی» در اردکان شهری در دل کویر یزد زاده شد؛ 15 مهر 1322 بود که سیدمحمد خاتمی متولد شد. پدرش «روح الله خاتمی» موسس مدرسه علمیه اردکان و از روحانیون بنام بود. او نیز راه پدر را در پیش گرفت و با روی آوردن به دروس حوزوی طلبه شد. اما این آغاز راه برای سیدمحمد خاتمی بود. تحصیلاتش را در رشته کارشناسی فلسفه غرب در دانشگاه اصفهان ادامه داد و پس از آنکه مدرک کارشناسی ارشدش را در رشته علوم تربیتی از دانشگاه تهران اخذ کرد، راهی قم شد تا دروس عالی حوزوی را تا درجه اجتهاد ادامه دهد.با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 در انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت کرد و به نمایندگی از حوزه اردکان و میبد بر یکی از کرسی های مجلس تکیه زد و پس از آن در سال 1360 به فرمان امام خمینی(ره) سرپرست موسسه مطبوعاتی کیهان شد. با این حال سال 1361 برای سیدمحمد خاتمی آغاز عصری دگر بود. او این بار باید بر مسندی می نشست که برایش سال ها بعد تکیه بر بلندترین جایگاه امور اجرایی کشور را ارمغان داشت. گویا تقدیر برای سیدمحمد خاتمی چنین نوشته بود که باید اول وزارت را تجربه می کرد و بدین سان او در کابینه «میرحسین موسوی» هدایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را برعهده گرفت. کرسی یی که در کابینه «هاشمی رفسنجانی» هم مدتی عهده دارش بود و به ناچار کوله بار وزارت را در دولت وی بر زمین گذاشت و شد «وزیر مستعفی فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت هاشمی رفسنجانی». پس از آن سیدمحمد خاتمی رهسپار کتابخانه ملی ایران شد تا در لباس رئیس کتابخانه ملی برای اعتلای فرهنگ سرزمین ایران آستین بالا بزند. اما سرنوشت برای این زاده کویر بازی دیگری رقم زده بود. دوم خرداد 76 در پیش بود و باید مردی از جنس دیگر زمام امور اجرایی کشور را به دست می گرفت و این گونه شد که سیدمحمد خاتمی 54ساله با ورودش به عرصه انتخابات ریاست جمهوری در رقابت اصلی با «علی اکبر ناطق نوری» با 20 میلیون رای قدم به نهاد ریاست جمهوری گذاشت.چهار سال پس از اولین حضورش در انتخابات، او یک بار دیگر در 18 خرداد 1380 برای یک دوره چهار ساله دیگر انتخاب شد و به این ترتیب هشت سال از تاریخ سیاسی ایران با نام وی گره خورد. هشت سالی که به گفته اش هر 9 روز با یک بحران همراه بود؛ از استیضاح «عبدالله نوری» وزیر کشورش، ماجرای کنفرانس برلین، ماجرای قتل های زنجیره یی و اعلام رسمی وجود عوامل خودسر در وزارت اطلاعات وقت تا ردصلاحیت گسترده چهره های اصلاح طلب در هفتمین انتخابات مجلس شورای اسلامی.و سرانجام هشت سال دولت اصلاحات سیدمحمد خاتمی با همه کاستی ها و دستاوردهایش 12 مرداد 1384 با تحویل کلید نهاد ریاست جمهوری به دولت اصولگرای محمود احمدی نژاد پایان یافت، اگرچه که این پایان کار خاتمی نبود.او این بار سفر در کسوت رئیس مرکز گفت وگوهای تمدن ها را آغاز کرد. سال 2006 میلادی برای خاتمی سال سفر بود. او ابتدا به امریکا رفت و پس از آن به دعوت چند دانشگاه عازم انگلیس و اسکاتلند شد. اما سال 1386 برای رئیس جمهوری سابق سال سفرهای استانی لقب گرفت. سالی که با سفرش به شیراز، یزد، مشهد، تبریز و کرمان با استقبال مردمی روبه رو شد که نام سیدمحمد خاتمی برایشان یادآور جنبش اصلاح طلبی بود.حال بهار که از راه برسد، دومین روز از آخرین ماه آن یادآور همان روزها است؛ روز تولد «جنبش اصلاح طلبی».

---

گفت وگوی اختصاصی با مردی که جنبش اصلاح طلبی ایران از ورای انتخاب او به عنوان پنجمین رئیس جمهوری ایران شکل گرفت برای خبرنگاران ایرانی سخت و برای خبرنگاران خارجی کاری ممکن است.سید محمد خاتمی را بارها در جمع خبرنگاران حوزه دولت اصلاحات دیده ایم، از او گلایه کرده ایم و پاسخش را شنیده ایم. اما هیچ گاه مجالی برای گفت وگویی اختصاصی با او به عنوان روزنامه نگاری ایرانی نیافته ایم. شاید این جبر زمانه است که او ترجیح می دهد با هیچ یک از آنها مصاحبه یی اختصاصی نداشته باشد.با این وجود خاتمی به سوالات سالنامه اعتماد پاسخ داد. اولین پرسش ما از او درباره امکان حضور فعال جناح دوم خرداد به عنوان نیروی فعال در صحنه سیاسی کشور در شرایط کنونی بود.این سوال را از آن رو با خاتمی در میان گذاشتیم که دامنه حضور نیروهای اصلاح طلب در عرصه حکومت هر روز تنگ تر می شود. هشتمین انتخابات مجلس شورای اسلامی به رغم تایید صلاحیت دوباره برخی اصلاح طلبان برای حضور در انتخابات خاطرات هفتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی را تداعی می کرد.با این حال اصلاح طلبان از جمله سیدمحمد خاتمی بر حضور در انتخابات دوره هشتم مجلس تاکید کردند.اگرچه او در گفت وگو با سالنامه اعتماد با اشاره به ردصلاحیت بسیاری از چهره های اصلاح طلب بر این نظر بود که «مقدمات کار برای برگزاری انتخاباتی پرشور و رقابتی چندان امیدبخش نیست.»

اما در عین حال بر این نظر نیز تاکید داشت که «نیروهای معتقد به اصل نظام و مدافع جمهوری اسلامی به معنی تمام کلمه باید با همه وجود در عرصه بمانند.»

او گفت؛ «جریان هایی می کوشند تا آنها را به زور از عرصه بیرون برانند. این در حالی است که نظام از آن همه و به خصوص کسانی است که به آرمان های اصیل انقلاب بزرگ ملت ایران و خواست تاریخی آنان که در صورت جمهوری اسلامی تجلی کرده، وفادارند.» به باور خاتمی؛ «اصلاح طلبی اصیل ریشه در خواست و جهت گیری دیرین ملت ایران دارد، هرچند که ممکن است در تئوری و در عمل دچار اشکالاتی باشد.» با این همه خاتمی این امر را طبیعی دانست و گفت که حتماً اشکالات آنها از مخالفان شان کمتر است.

دفاع از گفتمان اصلاحات

رئیس جمهوری سابق سپس به دفاع از گفتمان اصلاحات پرداخت و به مخالفان اصلاحات چنین پاسخ داد؛ «امروز گفتمان اصلاحات به رغم فضاسازی های تبلیغات رسمی نیرومندترین گفتمان نه تنها در ایران که در سراسر جهان اسلام است و همین باعث امیدواری است.»

او کار فرهنگی در زمینه مبانی و چارچوب های اصلاحات اصیل و نیز تقویت گفتمان اصلاح طلبی را امری ضروری دانست و تاکید کرد کم کاری های موجود در این ارتباط را جبران خواهند کرد.او همچنین خواستار آن شد تا تهدیدها نسبت به نهادهایی که حق حاکمیت مردم و استقرار جمهوری اسلامی را تضمین می کنند برطرف شود.در ادامه از رئیس جمهوری سابق درخصوص برنامه های آتی مجمع روحانیون مبارز پرسیدیم که او چنین پاسخ داد؛ «مجمع روحانیون مبارز یک جریان سیاسی اصیل است که می کوشد در عرصه فرهنگی به خصوص تبیین اسلام پویا که از وجهه اجتماعی مردم سالاری برخوردار است فعال باشد.» خاتمی سپس از برنامه های آتی مجمع روحانیون مبارز در این زمینه خبر داد.

پرونده هسته یی با هیاهو و ادعا حل نمی شود

روزی که سیدمحمدخاتمی دولت را به محمود احمدی نژاد سپرد، ایران در عرصه سیاست خارجی وجهه قابل قبولی کسب کرده بود و سیاست تنش زدایی دولت اصلاحات، کشتی دیپلماسی ایران را در آرام ترین اقیانوس سیاست خارجی از زمان پیروزی انقلاب اسلامی هدایت می کرد.هرچند که پرونده هسته یی ایران دوره دوم دولت خاتمی را با چالش هایی روبه رو کرد، اما هیچ کدام از این چالش ها منجر به صدور قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال فعالیت های هسته یی ایران نشد.اکنون دو سال و نیم پس از آن روزی که دولت اصولگرای نهم سکان هدایت کشتی دیپلماسی ایران را برعهده گرفته، شورای امنیت سازمان ملل متحد سه قطعنامه را در قبال فعالیت های هسته یی ایران به تصویب رسانده است. اما این تمامی حکایت سیاست خارجی دولت نهم نیست که شرح آن در این گزارش نمی گنجد.از این رو موضوع سیاست خارجی دولت نهم و جایگاه بین المللی ایران در سال پیش رو را با توجه به صدور قطعنامه های شورای امنیت با خاتمی در میان گذاشتیم. او اگرچه بهره مندی از فناوری هسته یی صلح آمیز را حق ما می داند که دیگران باید به آن توجه کنند، اما بر این نکته نیز تاکید می کند که با هیاهو و ادعا مشکل رفع نمی شود. خاتمی در این باره گفت؛ «اصل قضیه هسته یی روشن است، حقی است که ما داریم و دیگران هم باید به آن تن بدهند و خوشبختانه فعالیت هایی که نه تنها در این دو سه سال، بلکه از سال ها پیش با سختی و مرارت و کم ادعایی انجام گرفت به نتایج خوبی رسیده است.» او سپس چنین تاکید کرد؛ «ولی در این خصوص مشکلی وجود دارد که با هیاهو و ادعا رفع نمی شود.»

به اعتقاد خاتمی «پایداری و دفاع از حق خود و جست وجوی راه های منطقی کم هزینه تر و پرفایده تر است و می تواند موفقیت را بیشتر و هزینه ها را کمتر کند.»

نگاه به چالش های پیش رو در خارج از مرزهای ایران، بخش دیگری از پرسش های ما از رئیس جمهور سابق است و او با این باور که همه چالش های جهانی در سال آتی از اهمیت برخوردارند، وضعیت روزهای آینده را چنین تشریح کرد؛«مطمئناً در فلسطین، لبنان، عراق و افغانستان مشکلات فراوان خواهد بود و به نظرم وضع امنیتی افغانستان بدتر می شود چرا که به رغم دخالت بیگانگان مشکلات این کشور حل نشده و بر دامنه آن افزوده شده است.»

او تحلیلی هم از اوضاع منطقه و تاثیر آن بر ایران ارائه کرد؛«این خطر وجود دارد که امریکا و اشغالگران با نیروهای تندرو و افراطی به نحوی به توافق برسند که این برای منطقه و ایران خطرناک است.»خاتمی در ادامه اوضاع آشفته پاکستان را خطری دیگر برای منطقه قلمداد کرد.

مقابله با اسلام هراسی و افراط گرایی کور

پنجاه و سومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد با این نطق سیدمحمد خاتمی(رئیس جمهوری سابق ایران) همراه بود؛«به نام جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد می کنم که به عنوان اولین گام سال 2001 از سوی سازمان ملل متحد سال گفت وگوی تمدن ها نامیده شود با این امید که با این گفت وگو نخستین گام های ضروری برای تحقق آزادی و عدالت جهانی برداشته شود.» و با این پیشنهاد که از همان آغاز با استقبال کوفی عنان دبیرکل وقت سازمان ملل متحد روبه رو شد مرکز مطالعات بین المللی گفت وگوی تمدن ها نیز با دستور سیدمحمد خاتمی فعالیت خود را آغاز کرد. خاتمی بر این نظر است که گفت وگوی تمدن ها پروژه یی سیاسی نبود که نتایجی قریب الوقوع داشته باشد. به گفته او «هدف از طرح چنین مطلبی ارائه الگویی به دور از خشونت، ستیز، تعصب و سوءتفاهم های فرهنگی بود.»

هر چند که سال 2001 یا همان سال گفت وگوی تمدن ها با حادثه یازدهم سپتامبر مصادف شد اما به باور خاتمی این حادثه نتوانست ذره یی از میزان اهمیت اهداف گفت وگوی تمدن ها بکاهد.به هر حال پس از طرح ایده گفت وگوی تمدن ها مرکز آن به ریاست خاتمی در ژنو تشکیل شد و هم اکنون بسیاری از چهره های فرهنگی از ادیان مختلف در آن فعالیت می کنند. سیدمحمد خاتمی در گفت وگو با سالنامه اعتماد نیز در این باره چنین گفت؛«گفت وگوی تمدن ها امروز یک جریان مورد توجه در سراسر جهان است و خوشبختانه مرکز گفت وگو در ژنو با همه محدودیت ها و امکانات آرام و سامان یافته برنامه های خوبی برای سال آینده دارد.» او اظهار امیدواری کرد بتوانند با ارائه چهره منطقی و عدالت خواه از اسلام به خصوص در مقابله با دو موج وحشتناک اسلام هراسی و افراط گرایی کور، وظیفه خود را ایفا کنند و از جهان اسلام و مردم آن و به خصوص از حیثیت و اعتبار و جایگاه ایران در عرصه جهانی دفاع کنند. خاتمی در ادامه با تاکید بر اینکه جهان از خشونت، جنگ، ترور، سرکوب و ناامنی رنج می برد، اظهار داشت؛«گفت وگوی تمدن ها یک جریان غیردولتی است که می تواند با همکاری نهادها و سازمان های معتبر مردمی حداقل در عرصه افکار عمومی در جهت محدودیت بیشتر خشونت گرایان از هر جنس و هر جا موثر باشد.»

تضعیف اسلام به نام اسلام

یکی از نگرانی های اصلی خاتمی طی تمامی سال های گذشته ظهور جریان های تندرو بود که به گفته اش «در جهت به اصطلاح اسلام، جز خشونت و تخریب چیز دیگری را نمی شناسند.»

او بارها طی سخنرانی هایش خشونت به هر شکل ممکن را خصوصاً به نام دین محکوم کرده است. به باور او «خشونت اگر به نام دین باشد دو جنایت صورت می گیرد؛ یکی خود خشونت است و دیگری به نام دینی که ضدخشونت است.»

خاتمی بارها از پدیده یی به نام «فاشیسم اسلامی» انتقاد کرده که به گفته اش از سوی مراکز خاصی در دنیا به آن دامن زده می شود. او همچنین بر این نظر است که باید با گرایش های افراطی و خشن چه در اسلام و چه در مسیحیت و حتی در ادیان و ملت های دیگر مقابله کنیم.شاید از این رو در گفت وگو با ما نیز یک بار دیگر چنین تاکید کرد؛«کسانی که به نام اسلام یا برای مبارزه با آن این الگو را تضعیف یا زمینه های استقرار و بسط آن را تنگ می کنند خواسته یا ناخواسته در جهت مقابله با اسلامی که می تواند و باید گره گشا باشد حرکت می کنند.»

او اسلام گرایی را یک واقعیت توصیف کرده و این پرسش را مطرح می کند؛ آیا اسلام می تواند زندگی بشر را در جهان آشفته و رنجور از خشونت و بی منطقی اداره کند؟ و خود نیز چنین پاسخ می دهد؛«من معتقدم بخش مهمی از جهان اسلام بر حق حاکمیت انسان بر سرنوشت خویش و آزادی های مشروع او استقبال می کنند و باید گفتمان این اسلام را استوار و ترویج کرد.»

اما نقطه مقابل چنین رویکردی از اسلام، افراط گرایی، واپس گرایی و خشونت گرایی به نام اسلام است که به باور خاتمی نگران کننده است.

او بر این نظر است که «سیاست های نادرست قدرت های توسعه طلب به خصوص امریکا سبب جذابیت این گرایش میان بخش هایی از جهان اسلام شده است و در این باب اگر قرار باشد کسی را مورد سرزنش قرار دهیم این ملامت بیشتر متوجه قدرت هایی است که با سیاست های خشن غیرمنطقی و اعمال معیارهای دوگانه راه را بر حرکت ها و گرایش های افراطی بازتر می کنند.»

با این حال رئیس مرکز گفت وگوی تمدن ها تاکید می کند؛«جهان به سوی محکومیت افراط و خشونت و تمایل به ثبات و امنیت براساس معنویت و حرمت انسان در حرکت است.» به باور خاتمی اسلامی که ملت ایران در سایه آن حرکت می کند اسلامی به دور از خشونت و افراط است.در واپسین روزهای سال 1386 خاتمی سعی کرد با حضور در شهرهای مختلف و فعالیت سیاسی به برگزاری شکوهمندتر انتخابات مجلس هشتم و تحکیم مردم سالاری کمک کند، اما دست های پیدا و پنهان روی سید اصلاحات را از مردم پوشاند تا او کمتر از انتخابات سخن بگوید و با بیم به فردا بنگرد.

خسوف اصلاحات کی به پایان خواهد رسید؟

---

حال بهاری دیگر در راه است و مردی از دل کویر شاید در انتظار بهاری دیگر در عرصه سیاست است.